در رویکردها و مدل های برنامه درسی در پیش دبستان، دامنه گسترده از روشهای یاددهی-یادگیری مطرح شد. در جدول زیر به این روشها اشاره شد. اشاره به این موضوع در اینجا ضروری است که در این مقاله به جای استفاده از واژه “تدریس”، که القاء کننده آموزش یک طرفه از سوی معلم و نقش منفعلانه یادگیرنده است، از اصطلاح روشهای یاددهی-یادگیری استفاده شد تا نشان دهد که آموزش به کودکان یک فرایند تعاملی، دو طرفه و پویاست و یادگیری کودکان نتیجه تعامل کودک و مربی و برخاسته های از تجربه های یادگیری کودکان است.
در جدول زیر به روشهای یاددهی-یادگیری آموزش و پرورش پیش از دبستان در رویکردهای معاصر برنامه درسی پیش از دبستان، به طور خلاصه اشاره شد
| مدل های تربیتی | روشهای یاددهی-یادگیری |
| های اسکوپ | روش فعال سه مرحله ای برنامه ریزی، اجرا و بازبینی |
| مونته سوری | مبتنی بر حواس؛ خودآموزی و بازی |
| رجیو امیلیا | روش پروژه ای |
| والدورف | روش بازی های سازمان یافته، آزاد، تخیلی و خلاق |
در سند وزارت آموزش و پرورش ایران (۱۳۸۹) برای دوره پیش از دبستان روش تدریس فعال پیشنهاد شد. اما بر اساس اصول نوین آموزش، در دوره پیش از دبستان به جای استفاده صرف از یک روش مشخص، باید از شیوه های چندگانه روشهای یاددهی-یادگیری استفاده می شود. زیرا:
۱) محیط یادگیری کلاس های پیش از دبستان پر از موارد چندگانه و گاه ضد و نقیض است. در عین حال که آرامش بخش است، پویاست؛ ضمن اینکه قابل پیش بینی است، مملو از شگفتی و موارد غافلگیر کننده است و در عین فعال و پر تحرک بودن، بعضی اوقات کاملاً آرام و روشنفکرانه است. این چندگانگی محیط یادگیری، روش های متنوعی از آموزش را می طلبد، روش هایی که در موقعیت های معرفی مفاهیم یا تقویت و توسعه یادگیری به کار می آید، احتمالاً در موقعیت های دیگر کارایی نخواهد داشت. بنابراین یاددهی خوب مستلزم استفاده از روشهای یاددهی-یادگیری متعدد است.
۲) کودکان از لحاظ توانایی های ذهنی، روش های آموختن، سبک و سرعت یادگیری، آمادگی، علاقه و انگیزش نسبت به کسب دانش و انجام فعالیت ها با هم تفاوت دارند (سیف، ۱۳۹۳ ص ۲۵۸). لذا در آموزش به کودکان باید به این مهم توجه داشت. استفاده از یک روش یاددهی-یادگیری مشخص برای آموزش کودکان، بی توجهی و بی احترامی آشکار به حق کودکان برای یادگیری و مغایر با اصل عدالت آموزشی است.
۳) علاوه بر کودکان، مربیان نیز در اجرای روشهای یاددهی-یادگیری با یکدیگر متفاوت هستند. عده ای از مربیان بواسطه دریافت آموزش های حرفه ای می توانند پیچیده ترین روش های آموزش به کودکان (یعنی روش پروژه ای) را اجرا کنند در حالیکه دیگر مربیان (به خصوص در مناطق محروم) قادر به اجرای روشهای یاددهی-یادگیری که مستلزم داشتن دانش و مهارت های بالا می باشد، نیستند. لذا گوناگونی و تنوع در روشهای یاددهی-یادگیری این فرصت را برای مربیان فراهم می سازد تا ضمن محدود نکردن خود به یک روش خاص و محدود، از روش هایی استفاده کند که در اجرای آن از دانش و مهارت کافی برخوردار است.
تمامی روش های پیشنهادی در مقاله حاضر، جزء روش های فعال و کودک محور می باشند. در یادگیری همواره دو عنصر اساسی وجود دارد: اول یادگیرنده که عامل داخلی یا درونی نامیده می شود و سایر عوامل، وسائل و تجهیزات که می توان آن را عامل خارجی دانست. هنگامی که بر اساس این دو عنصر، پیوستاری را رسم کنیم و در یک طرف پیوستار، یادگیرنده (کودک)یا عوامل درونی و در طرف دیگر عامل خارجی را قرار دهیم، یادگیری فعال آن نوع یادگیری است که وزنه اساسی فرایند یادگیری به طرف یادگیرنده متمایل باشد و خود یادگیرنده کنترل و نبض یادگیری را در دست داشته باشد. روش تدریس (روشهای یاددهی-یادگیری ) فعال آن نوع تدریس است که متمایل به یادگیرنده بوده، به او آزادی عمل دهد و نقش اساسی آن تسهیل یادگیری پایدار و موثر باشد ۰فتحی واجارگاه، ۱۳۹۴ ص ۲۳۰).
با این مقدمه، در این مقاله، به چندتا از روشهای یاددهی-یادگیری در پیش از دبستان اشاره می شود. برای آشنایی بیشتر با این روش ها می توانید به مقاله “روش های یاددهی-یادگیری در پیش از دبستان: بخش دوم” که در واقع ادامه همین مقاله است مراجعه فرمایید
۱) روش تم محور (تماتیک/ واحد کار) که در ایران بیشتر به روش واحد کار شهرت یافته است، ابزاری برای آموزش دامنه ای از مهارتها و محتواها از طریق تلفیق حوزه های برنامه درسی حول یک موضوع (تم) است. در ارتباط با مفهوم، ماهیت و فواید استفاده از این روش در مقاله “آشنایی با روش تماتیک (تم محور) در پیش از دبستان” به طور کامل توضیحاتی ارائه شد. در این مقاله به بررسی مراحل اجرای واحد کار می پردازیم:
مراحل اجرای روش تم محور (واحد کار)
۱) مشخص کردن وضوع واحد کار
اولین مرحله واحد کار معین نمودن موضوع واحد کار می باشد. موضوعاتی که در قالب واحد کار جنبه اجرایی پیدا می کنند را می توان به دودسته تقسیم نمود. دسته اول موضوع هایی که دامنه و محدوده آن ها محدود می باشد و برای اجرای آنها و تحقق اهداف مورد نظر زمان کمتری نیاز می باشد و زمانی از یک ساعت تا نیم روز را به خود اختصاص می دهند. دسته دوم موضوعاتی می باشند که دامنه آنها وسیع و گسترده می باشد و تحقق اهداف مورد نظر یک یا چند روز از وقت فراگیران را به خود اختصاص می دهند. در حالت کلی برای آنکه موضوع مناسبی انتخاب گردد لازم است موارد زیر مورد توجه قرار گیرند:
⇐ بهتر است موضوع انتخابی با زندگی فراگیران مربوط باشد.
⇐ موضوع باید به گونه ای باشد که فراگیران آن را بفهمند و در اجرای آن فعالانه شرکت نمایند
⇐ موضوع باید به گونه ای باشد که فراگیران باآن مانوس باشند
⇐ موضوع و اهداف کار باید ضمن روشن و واضح بودن با نیازهای فراگیران مطابقت داشته باشد
⇐ بهتر است برای مشخص کردن موضوع واحد کار نوع پرسش ها، علایق و رغبت ها، نیازها و… فراگیران مد نظر قرار گیرد.
۲) تعیین اهداف واحد کار
در این مرحله مربی باید اهداف خویش را از انتخاب و اجرای موضوع کار انتخابی مشخص نماید. امروزه نظر قالب این می باشد که در قالب یک فعالیت و واحد کار اهداف متعددی در حوزه ی یادگیری مختلف مد نظر قرار گیرند. در این برنامه که با نام برنامه درسی تنیده یاد می شود تلاش می گردد در ابعاد متعدد اهداف مورد نظر محقق گردد.
۳) شناسایی روش اجرایی واحد کار
در این مرحله مربی مشخص می نماید که اولا برای اجرای واحد کار انتخابی چه مدت زمان لازم می باشد ثانیا معین می نماید که برای تحقق بخشیدن هریک از اهداف تدوین شده چه روش تدریسی مناسب می باشد. ثالثا وسایل و ابزارهای آموزشی مناسب لازم برای بهره گیری مورد شناسایی قرار می گیرد.
۴) پیش بینی فعالیت ها در اجرای واحد کار
در این مرحله مربی مجموعه فعالیت های یاددهی-یادگیری را که از ناحیه مربی و فراگیران انجام خواهد گرفت را پیش بینی و درباره نحوه و کیفیت اجرای آنها آمادگی لازم به دست می آورد.
۵) مرحله ارزشیابی واحد کار
♦ آیا فعالیت های انجام شده برای فراگیران ارزش داشته است؟
♦ آیا فعالیت های انجام شده با استعداد و علایق و فهم فراگیران متناسب بوده است؟
♦ آیا فعالیت انجام یافته تجربیات فراگیران را افزایش داده است؟
♦ آیا تغییر رفتار در رفتار فراگیران نمایان می باشد؟
♦ آیا روند اجرای فعالیت ها مناسب و مطابق با پیش بینی ها انجام می گردد؟
♦ آیا ابزارها و وسایل آموزشی مناسب با اهداف واحد کار بودند؟
در بین مراحل اجرای واحد کار مرحله سوم یعنی شناسایی روش واحد اجرای کار از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. چرا که اگر اجرای مناسب وجود نداشته باشد تحقق اهداف محقق نخواهد شدو فعالیت ها بی ثمر خواهند بود. از این رو در این بخش تلاش می گردد روش های مناسب اجرای واحد کاز یا روش های تدریس موضوعات واحد کار مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. قبل از آنکه به توضیح روش های تدریس پرداخته شود و در خصوص مفهوم تدریس تدریس توضیحات لازم داده می شود. بعد از آن به توضیح مختصر چند روش تدریس مناسب در کودکستان پرداخته می شود (ملکی، ۱۳۸۹ ص ۴۷).
روش پروژه ای در پیش از دبستان
یکی از روشهای یاددهی-یادگیری جدید و مناسب کودکان پیش از دبستان روش پروژه ای است. پروژه، بررسی عمیق موضوعی است که ارزش یادگیری بیشتر را دارد. این بررسی معمولاً از طریق گروه کوچکی از کودکان کلاس، بعضی اوقات از طریق کل کلاس و گاهاً به صورت انفرادی انجام می شود. ویژگی کلیدی پروژه این است که پروژه یک تلاش هدفمند پژوهشی است که بر پاسخ به سوالاتی که توسط مربی، کودک و یا بواسطه فعالیت مربی با کودکان طرح ریزی می شود، متمرکز است (کتز[۱]، ۱۹۹۴: ۱). در مقاله “مراحل رویکرد پروژه ای در پیش دبستان همراه با مثال: راهنمای مربیان” ماهیت، مفهوم، ویژگی ها و مراحل اجرای آنها همراه با مثال و به طور کامل تشریح شد
